Tội Phạm Ma Túy Ở Việt Nam – Bộ Luật Hình Sự (Sửa Đổi, Bổ Sung Năm 2025)
Ngày 25/6/2025, Quốc hội Việt Nam đã thông qua Luật số 86/2025/QH15, sửa đổi, bổ sung 39 điều của Bộ luật Hình sự (BLHS), có hiệu lực từ 01/7/2025.
Một trong những nội dung đáng chú ý nhất là bổ sung Điều 256a – Tội sử dụng trái phép chất ma túy, đánh dấu sự thay đổi căn bản trong chính sách hình sự đối với người nghiện và người sử dụng ma túy.
Căn cứ ban hành bao gồm:
- Kết luận số 132-KL/TW (18/3/2025) của Bộ Chính trị: nhấn mạnh việc “áp dụng chính sách hình sự nghiêm khắc hơn để giảm cầu ma túy, chặn đứng mối quan hệ cung – cầu”.
- Chỉ thị 36-CT/TW (16/8/2019): yêu cầu có chế tài mạnh đối với hành vi sử dụng trái phép chất ma túy.
- Thực tiễn xã hội: tình trạng nghiện ma túy gia tăng, kéo theo nhiều vụ án đặc biệt nghiêm trọng như giết người, cướp tài sản, hiếp dâm do người nghiện gây ra.
Tính cấp thiết của việc hình sự hóa hành vi “sử dụng trái phép chất ma túy”
Trước năm 2025, hành vi sử dụng ma túy chỉ bị xử lý hành chính theo Luật Phòng, chống ma túy, trong khi Bộ luật Hình sự chỉ xử lý các hành vi tàng trữ, vận chuyển, mua bán hoặc sản xuất.
Điều này dẫn đến bất cập:
- Người tàng trữ ma túy để sử dụng có thể bị xử lý hình sự (Điều 249 – Tội tàng trữ).
- Nhưng người đang hoặc đã sử dụng ma túy thì không bị truy cứu hình sự, chỉ bị xử lý hành chính hoặc đưa đi cai nghiện.
Hệ quả là nhiều người tái nghiện liên tục, không có tác dụng răn đe đủ mạnh, gây áp lực lớn cho xã hội và công tác cai nghiện.
Điều 256a ra đời nhằm khắc phục “lỗ hổng pháp lý” này, chuyển từ xử lý hành chính sang xử lý hình sự có chọn lọc.
PHÂN TÍCH CẤU THÀNH TỘI PHẠM “SỬ DỤNG TRÁI PHÉP CHẤT MA TÚY” (ĐIỀU 256a)
Khách thể của tội phạm
Tội phạm này xâm phạm hai nhóm quan hệ xã hội cơ bản:
- (1) Chế độ thống nhất quản lý chất ma túy của Nhà nước, vì mọi hành vi sử dụng trái phép ma túy đều vi phạm quyền kiểm soát tuyệt đối của Nhà nước.
- (2) Sức khỏe, tính mạng, đạo đức, trật tự công cộng và an ninh xã hội.
Ma túy được xem là “độc dược xã hội” – phá hủy thể chất, tinh thần, đạo đức và là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến nhiều tội phạm thứ cấp như trộm cắp, cướp, giết người, mại dâm, bạo hành gia đình…
Mặt khách quan của tội phạm
Hành vi khách quan là việc sử dụng trái phép chất ma túy dưới bất kỳ hình thức nào: hút, hít, tiêm, uống, nhai, hít hơi hoặc hòa tan…
Tính chất “trái phép” nghĩa là không được cơ quan có thẩm quyền cho phép và không nằm trong chương trình điều trị bằng thuốc thay thế.
Điều 256a chỉ xử lý một cách chọn lọc, tập trung vào các trường hợp tái nghiện hoặc vi phạm trong quá trình cai nghiện – điều trị, cụ thể:
- Đang cai nghiện hoặc điều trị bằng thuốc thay thế mà vẫn sử dụng.
- Đang trong thời gian quản lý sau cai mà tiếp tục sử dụng.
- Trong vòng 2 năm kể từ khi kết thúc quản lý sau cai mà tái sử dụng.
- Tự ý chấm dứt cai nghiện/điều trị và trong 2 năm sau đó vẫn tái nghiện.
→ Đây là cách tiếp cận nhân văn nhưng kiên quyết:
Không hình sự hóa toàn bộ người sử dụng ma túy, nhưng tăng chế tài với người tái phạm cố ý, không chấp hành biện pháp cai nghiện.
Chủ thể của tội phạm
- Là cá nhân từ đủ 16 tuổi trở lên, có năng lực trách nhiệm hình sự.
- Chỉ truy cứu đối với người đã hoặc đang trong quá trình cai nghiện, điều trị, quản lý sau cai – tức là người có ý thức rõ hành vi bị cấm mà vẫn cố tình vi phạm.
Điểm mới: phạm vi chủ thể được mở rộng, bao gồm cả người tái nghiện sau tự cai hoặc điều trị thay thế – những nhóm có nguy cơ tái phạm cao.
Mặt chủ quan của tội phạm
Người phạm tội nhận thức rõ hành vi bị cấm nhưng vẫn cố ý thực hiện để thỏa mãn nhu cầu lệ thuộc cá nhân.
- Lỗi: Cố ý trực tiếp.
- Động cơ: Thỏa mãn cơn nghiện, tìm cảm giác “phê”.
- Mục đích: Không vụ lợi, nhưng gây hậu quả xã hội nghiêm trọng do ảnh hưởng dây chuyền đến trật tự xã hội.
Hậu quả của hành vi phạm tội
a) Về xã hội:
- Làm gia tăng tội phạm, suy thoái đạo đức.
- Tạo gánh nặng về an ninh, y tế, ngân sách.
- Góp phần làm lây lan HIV/AIDS, rối loạn tâm thần trong cộng đồng.
b) Về cá nhân:
- Gây tổn thương hệ thần kinh trung ương, giảm khả năng lao động.
- Phá vỡ mối quan hệ gia đình, tiêu hao tài chính, suy giảm nhân phẩm.
Ý NGHĨA PHÁP LÝ VÀ CHÍNH SÁCH CỦA VIỆC BỔ SUNG TỘI DANH MỚI
Khắc phục khoảng trống pháp lý
Điều 256a hoàn thiện hành lang pháp lý giữa:
- Tội tàng trữ để sử dụng (Điều 249), và
- Hành vi sử dụng ma túy thực tế (trước đây chưa có chế tài tương ứng).
Người tái nghiện trong thời gian cai hoặc điều trị nay có thể bị xử lý hình sự, đảm bảo tính răn đe, giáo dục và phòng ngừa tái phạm.
Thể hiện chính sách “giảm cầu ma túy”
Chuyển trọng tâm từ “giảm cung” sang “giảm cầu”, tức là xử lý người tiêu thụ ma túy – nguồn gốc duy trì thị trường ma túy.
Điều này phù hợp với Kết luận 132-KL/TW: kết hợp cai nghiện – quản lý – xử lý hình sự để ngăn tái nghiện.
Góp phần bảo vệ trật tự xã hội và giống nòi dân tộc
Việc hình sự hóa hành vi tái nghiện giúp:
- Giảm tội phạm do “ngáo đá”, ảo giác.
- Bảo vệ cộng đồng, đặc biệt là gia đình của người nghiện (mỗi năm có hơn 40 vụ giết người trong gia đình do người nghiện gây ra).
- Thúc đẩy ý thức tuân thủ pháp luật, tăng cường kỷ cương xã hội.
MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA
- Ranh giới giữa xử lý hành chính và hình sự:
Cần xác định rõ tình trạng pháp lý của người sử dụng để tránh hình sự hóa không cần thiết. - Nguy cơ quá tải cơ sở giam giữ:
Nếu áp dụng cứng nhắc, có thể khiến số người bị truy tố tăng nhanh trong khi họ vẫn cần được điều trị.
→ Cần áp dụng linh hoạt như án treo kết hợp cai nghiện bắt buộc. - Yêu cầu phối hợp liên ngành:
Triển khai Điều 256a đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa công an – y tế – lao động xã hội – tư pháp, nhằm quản lý hồ sơ, giám sát tái nghiện và phân biệt các hình thức cai nghiện.
KẾT LUẬN
Việc bổ sung Tội sử dụng trái phép chất ma túy (Điều 256a) trong Bộ luật Hình sự 2025 là bước ngoặt lớn trong chính sách hình sự của Việt Nam, thể hiện cách tiếp cận nghiêm minh nhưng nhân đạo:
- Từ “xử lý hành chính – cai nghiện đơn thuần” → xử lý hình sự có điều kiện;
- Gắn kết giữa phòng ngừa – răn đe – giáo dục – hỗ trợ cai nghiện.
Đây là bước tiến lập pháp quan trọng, góp phần:
- Giảm cầu ma túy và tội phạm liên quan đến ma túy (drug crime in Vietnam),
- Ổn định trật tự xã hội,
- Bảo vệ sức khỏe, tính mạng, và giống nòi dân tộc,
- Hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự Việt Nam theo hướng phòng ngừa hơn là trừng phạt.
Liên hệ Luật sư Hình sự – An Law Vietnam
Với kinh nghiệm nhiều năm bào chữa trong các vụ án hình sự phức tạp – đặc biệt là các vụ án về tội phạm ma túy, trộm cắp, cướp tài sản – đội ngũ Criminal Lawyers tại An Law Vietnam luôn sẵn sàng bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của khách hàng.
Hãy liên hệ với chúng tôi ngay hôm nay để được tư vấn pháp lý kịp thời – sự tham gia sớm của luật sư trong quá trình tố tụng chính là yếu tố quyết định giúp bạn bảo vệ bản thân một cách khôn ngoan và hiệu quả nhất.
📞 Điện thoại: (+84) 986 995 543
📧 Email: info@anlawvietnam.com
📍 Trụ sở chính: Diamond Plaza, 34 Lê Duẩn, Phường Sài Gòn, TP. Hồ Chí Minh
🏢 Chi nhánh Vũng Tàu: Võ Thị Sáu, Phường Vũng Tàu, TP. Hồ Chí Minh